“Een koe mag men melken, maar een kalf zou er onder verwelken”
Gerrit van de Linde, 2004
Inleiding
In de gangbare melkveehouderij veehouderij is het gebruikelijk dat het kalfje direct na de geboorte weggehaald wordt bij de moeder. Dit gebeurt uit het oogpunt van efficiëntie. Argumenten hiervoor zijn: meer melk voor humane consumptie, beter laten schieten van de melk aan de melkmachine, een korter tussenkalf-interval, minder kans op ziekteoverdracht van oudere dieren naar kalf en geen noodzaak om de huisvesting aan te passen aan de aanwezigheid van jonge kalveren [1,2,3].
Voorts wordt beargumenteerd dat het later scheiden van koe en kalf stressvoller voor de dieren is en het hanteren van de kalveren door de boer moeilijker maakt [1,3]. Het is duidelijk dat men, gezien de economische belangen, streeft naar een arbeidsextensieve werkwijze bij een zo laag mogelijke kostprijs.
Deze werkwijze staat echter steeds meer ter discussie. Het publiek raakt beter geïnformeerd over de wijze waarop er geproduceerd wordt en de publieke moraal stelt vraagtekens bij het scheiden van een pasgeboren kalf van de moeder. Immers, dit wordt niet getolereerd bij andere diersoorten en het is zelfs bij wet verboden: in het Besluit Houders van Dieren, artikel 1.20 “Leeftijd scheiden van dieren”, staat per diersoort exact de leeftijd aangegeven waarop dit scheiden van moeder en nieuwgeborene is toegestaan. Het rund ontbreekt op deze lijst en dit is gebaseerd op lid 6: “…is niet van toepassing indien de houder aannemelijk kan maken dat het scheiden van een dier van het ouderdier noodzakelijk is met het oog op de gezondheid en het welzijn van het dier of het ouderdier”.
Blijkbaar is dit laatste de houder tot op heden gelukt. Maar bij wetenschap is er, net als bij moraal, sprake van voortschrijdend inzicht. En als we het hebben over welzijn moeten we het hebben over ethiek.
Ethiek
Is het scheiden van moeder en kalf (op dag 1 of later) ethisch acceptabel? Hoe erg is dat? Het is duidelijk dat dit bij mensen niet kan, maar geldt dat ook voor niet-humane dieren?
Primatoloog Frans de Waal, een autoriteit op gebied van de ethologie, zegt er dit over: “De moeder-kind-band is tweehonderd miljoen jaren oud en is op dezelfde manier geprogrammeerd bij de mens als bij de koe en allerlei andere dieren. Dus het zou heel vreemd zijn dat een mens heel overstuur is als een kind weggenomen wordt en de koe níet!…Ik vind dat de huidige situatie niet acceptabel is” [4].
Historicus en filosoof Yuval Noah Harari heeft ook kritiek op deze omgang met dieren: “Er is één kernemotie die schijnbaar alle zoogdieren delen: de band tussen moeder en kind. Daaraan ontlenen zoogdieren zelfs hun naam….Over andere emoties kunnen we twisten, maar aangezien zoogdieren niet kunnen overleven zonder moederlijke zorg staat vast dat moederliefde en een sterke band tussen moeder en jong bij alle zoogdieren voorkomen” [5].
In het rapport “Zienswijze Dierwaardige Veehouderij” van de Raad voor Dieraangelegenheden wordt maternaal gedrag als een belangrijke behoefte van (productie)dieren genoemd [6]. Deze gerenommeerde wetenschappers en de RDA zeggen dit niet zomaar en bevestigen wat we eigenlijk allemaal wel weten. Hoe kunnen we dit objectiveren en hoe verhoudt zich dit met de huidige situatie in de melkveehouderij?
Wetenschap
Gezondheid en welzijn waren tot op heden (blijkbaar) argumenten om de dieren wél te scheiden. Maar koeien hebben een rijk innerlijk leven: ze zijn sociaal, zijn speels, hebben lerend vermogen en kunnen positieve en negatieve emoties ervaren [7,8]. Dit is uiteraard van eminent belang als we het hebben over welzijn.
De scheiding
De band tussen moeder en kalf ontstaat al binnen 5 minuten [9]. Zodra de koe van haar kalf gescheiden wordt, uit zich dat in vocalisaties en bewegingen geuit bij stress [10,11,12]. Koeien zijn zeer gemotiveerd en doen veel moeite om bij hun kalf te komen, zeker als het kalf zuigt [13], maar ook als het dit niet doet [14].
Onderzoekers uit Wageningen geven in hun “Update Ongeriefanalyse melkvee” aan het scheiden van koe en kalf de hoogste ongeriefscore (8 uit 8) [15]. Het Louis Bolk Instituut geeft aan dat het vroegtijdig scheiden van kalf en koe leidt tot een verstoord eet- en rustpatroon, onthouding van spelgedrag en verhoogde stresswaarden [16].
Gezondheid en welzijn bij vroege scheiding – de kalverketen
Als de kalfjes op dag 0 van hun moeder gescheiden worden, groeien zij doorgaans de eerste 2 weken solitair op en krijgen zij kunstmelk uit een (speen)emmer. Naast het feit dat de kalveren vaak niet genoeg melk opnemen om goed te groeien, wordt er niet voldaan aan de zuigbehoefte [17].
Door het scheiden van kalf en koe ligt de volledige verantwoordelijkheid bij de mens, de melkveehouder, die zijn aandacht over vele bedrijfsaspecten moet verdelen [17,18]. Het blijkt een zeer kwetsbare periode: in Nederland, waar de gemiddelde kalversterfte (tussen 3 dagen en 1 jaar leeftijd) 13,3% bedraagt, is de grootste sterfte binnen de eerste 21 dagen [17].
Onderzoek in Wageningen spreekt van 11,5% sterfte binnen de eerste 2 weken [19]. Daarna gaan de kalfjes naar een verzamelcentrum om vervolgens bij een opfokbedrijf terecht te komen. Daar treden ten gevolge van stress door transport, het samenkomen van vele pathogenen, eenzijdige voeding (om het kalfsvlees licht van kleur te houden), harde vloeren en gebrek aan weidegang bovenmatig veel problemen op, zoals maagzweren, long- en longvliesontstekingen en gewrichtsontstekingen [18,20], leidend tot een hoog antibioticagebruik [21] met gevaar voor resistentie [22,23]. Dat is niet alleen voor de kalveren schadelijk maar vormt ook voor de mens een gevaar.
Minister Schouten van LNV vond dan ook de urgentie om de kalverhouderij te verbeteren en te verduurzamen hoog [24], reden dat zij opdracht heeft gegeven om andere scenario’s in deze bedrijfstak te onderzoeken [18].
Gezondheid en welzijn bij kalf bij koe
Een uitgebreid literatuuronderzoek van Beaver e.a. waarbij gekeken werd naar mastitis, virusdiarree, cryptosporidiose, paratuberculose, longontsteking, immuniteit en mortaliteit, wijst uit dat er geen nadelige gevolgen zijn van lang koe-kalf-contact voor de fysieke gezondheid van zowel koe als kalf [25].
Recentelijk vonden Wenker e.a. dat kalfjes bij de moeder iets meer gezondheidsproblemen hadden met wat vaker antibioticagebruik, maar ze wijzen daarbij op de niet-optimale huisvestingsomstandigheden in dit onderzoek. Opvallend was dat deze kalfjes wel beter groeiden [26]. Andere auteurs zagen voordelen in zowel gezondheid als welzijn voor koe en/of kalf [27,28,29].
Conclusie
Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat er geen reden is om koe en kalf te scheiden, niet vanwege een vermeende verbetering van de gezondheid en zeker niet van een vermeend hoger niveau van dierenwelzijn. Ontheffing om moeder en kind niet te scheiden op basis van lid 6 van art. 1.20, Besluit Houders van Dieren, blijkt hier dan ook helemaal niet op zijn plaats.
Het kalf bij de moeder laten is niet alleen vanuit ethische-, maar ook vanuit gezondheids- en welzijnsoverwegingen de juiste weg (deze wijze van houden wordt in de Scenariostudie Kalverketens [18] beschreven onder de naam “Thuis en tevreden”!). “Kalf bij de koe” voldoet ook beter aan de Wet Dieren, waarin het houden van dieren in een bepaald systeem geen reden meer kan zijn om gezondheid en welzijn van een dier te benadelen [30].
Deze wijze van houden zal voor veel melkveehouders nogal een stap zijn. Maar er zijn al vooruitstrevende boeren die dat met grote voldoening doen en er is ervaring voorhanden om als leidraad te dienen [31,32].
Bronnen
1 Flower, F.C., Weary, D.M., 2003. The effects of early separation on the dairy cow and calf. Anim. Welf. 12, 339–348
2 Johnsen, J.F., Zipp, K.A., Kälber, T., Passillé, A.M. de, Knierim, U., Barth, K., Mejdell, C.M., 2016. Is rearing calves with the dam a feasible option for dairy farms?—Current and future research. Appl. Anim. Behav. Sci. 181, 1–11
3 Vaarst, M., Hellec, F., Verwer, C.M., Johanssen, J.R.E., Sørheim, K., Cow-calf contact in dairy herds viewed from the perspectives of calves, cows, humans and the farming system. Farmers’ perceptions and experiences related to dam-rearing systems. J Sustain. Org. Agric Syst 70, 49–57
4 Podcast de Correspondent, juni 2022
5 Y.N. Harari, Homo Deus, een kleine geschiedenis van de toekomst, 2019, p.99
6 Marino, L., & Allen, K. (2017). The psychology of cows. Animal Behavior and Cognition, 4(4), 474-498
7 Benjamin Lecorps, Daniel M. Weary & Marina A. G. von Keyserlingk, Pessimism and fearfulness in dairy calves. www.nature.com/scientificreports, 22 november 2017
8 Raad voor Dieraangelegenheden, Zienswijze Dierwaardige Veehouderij, 18 november 2021
9 S.J. Hudson, M.M. Mullord, Investigations of maternal bonding in dairy cattle, Applied Animal Ethology, Volume 3, Issue 3, September 1977, Pages 271-276
10 Green et al, 2020. Vocal production in postpartum dairy cows: Temporal organization and association with maternal and stress behaviors, Green et al, J. of Dairy Science, 104: p.826-838
11 M.A. Schnaidera, M.S. Heidemanna, A.H.P. Silvab, C.A. Taconelic, C.F.M. Molentoa, Vocalization and other behaviors as indicators of emotional valence: The case of cow-calf separation and reunion in beef cattle, Journal of Veterinary Behavior Volume 49, March 2022, Pages 28-35
12 DM Weary, B Chua, Effects of early separation on the dairy cow and calf. 1. Separation at 6 h, 1 day and 4 days after birth, Appl Anim Behav Science, 2000 Oct 1;69(3):177-188
13 Wenker, M.L., Welfare implications of prolonged cow-calf contact in dairy farming, PhD thesis, Wageningen University, Wageningen, the Netherlands (2022)
14 Johnsen, J.F., Ellingsen, K., Grøndahl, A.M., Bøe, K.E., Lidfors, L., Mejdell, C.M., 2015a. The effect of physical contact between dairy cows and calves during separation on their postseparation behavioural resp
15 Update Ongeriefanalyse Voorlopige deelrapportage onderdeel melkvee, Wageningen University & Research, oktober 2020
16 Rapport verkenning kalf bij de koe, Louis Bolk Instituut Cynthia, Verwer Lidwien, Daniels Wageningen, Universiteit & Research, Adriaan Antonis, Reina Ferwerda-van Zonneveld
17 WUR rapport “Kalversterfte kan minder als zorgvraag centraal staat”, Wageningen, 2017
18 Lysias, Rebel en Schuttelaar & Partners, “Scenariostudie Kalverketens”, in opdracht van LNV, 2021
19 W. Ouweltjes, J. Verkaik, H. Hopster, Vroege sterfte van biggen, kalveren en melkgeitenlammeren: Percentages, oorzaken en mogelijkheden tot reductie, Wageningen, 2020
20 Kees van Reenen , Maaike Wolthuis , Jetta Heeres , Michel Wesselink , Marco Ruis , Norbert Stockhofe , Eddie Bokkers “Pilotstudie implementatie welzijnsmonitor vleeskalveren”, Wageningen, 2021
21 SDa-brief en -rapport ‘antibioticumgebruik in 2021’ SDa-rapporten antibioticumgebruik (autoriteitdiergeneesmiddelen.nl)
22 W. van Pelt e.a. “MARAN 2018: Monitoring of antimicrobial resistance and antibiotic usage in animals in the Netherlands in 2017. Combined with NETHMAP-2018: Consumption of antimicrobial agents and antimicrobial resistance among medically important bacteria in the Netherlands”, June 2018, WUR
23 Graveland H., Livestock-associated MRSA in veal farming, risk factors for MRSA carriage in veal calves and humans, UU, Thesis, 2011
24 Brief van minister Schouten over kalverhouderij, verbeteringen en scenariostudie, 18 mei 2021, Tweede Kamer, vergaderjaar 2020–2021, 28 973, nr. 242
25 Annabelle Beaver, Rebecca K. Meagher, Marina A. G. von Keyserlingk, and Daniel M. Weary, : A systematic review of the effects of early separation on dairy cow and calf health, J. Dairy Sci. 102:5784–5810, 2019
26 Margret L. Wenker, Cynthia M. Verwer, Eddie A. M. Bokkers, Dennis E. te Beest, Gerrit Gort, Daiana de Oliveira, Ad Koets, Rupert M. Bruckmaier, Josef J. Gross and Cornelis G. van Reenen, Effect of Type of Cow-Calf Contact on Health, Blood Parameters, and Performance of Dairy Cows and Calves, Front. Vet. Sci., 12 April 2022
27 Krohn CC, Jonasen B, Munksgaard L: Cow – calf relations. 2. The effect 0 vs 5 days suckling on behaviour, milk production and udder health of cows in different stabling. In Report no. 678 National Institute of Animal Science, Copenhagen; 1990.
28 F.C. Flower, D.M. Weary, Effects of early separation on the dairy cow and calf: 2. Separation at 1 day and 2 weeks after birth, Appl Anim Behav Sci. 2001 Jan 26;70(4):275-284. doi: 10.1016/s0168-1591(00)00164-7
29 Jensen MB, Vestergaard KS, Krohn CC, Munksgaard L: Effect of single versus group housing and space allowance on responses of calves during open-field tests. Appl Anim Behav Sci 1997, 54:109-121.
30 https://www.raadvanstate.nl/actueel/nieuws/@135544/samenvatting-advies-wet-dieren/
31 Kalveren bij de koe, maar hoe? – Caring Farmers
32 Mette Vaarst , Florence Hellec , Cynthia Verwer , Juni Rosann E. Johanssen , and Kristin Sørheim, Cow calf contact in dairy herds viewed from the perspectives of calves, cows, humans and the farming system. Farmers’ perceptions and experiences related to dam-rearing systems, J Sustainable Organic Agric Syst · 70(1):49–57, 2019
